УИХ-ын чуулганаар УИХ-ын чуулганаар “Монгол Улсын Засгийн газар, Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Засгийн газар хооронд Гашуунсухайт-Ганцмод боомтын хил дамнасан төмөр замын бүтээн байгуулалтыг хэрэгжүүлэх хэлэлцээрийг байгуулахад баримтлах чиглэл батлах тухай” тогтоолын төслийг хэлэлцэх эсэхийг хэлэлцлээ.

Улмаар, гишүүд асуулт асууж, үг хэлж дууссаны дараа санал хураалт явуулав. Ийнхүү гишүүдийн олонх дэмжсэн тул тус тогтоолын төслийг анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүллээ.

Хэлэлцүүлгийн үеэр илэрхийлсэн зарим байр суурийг нэгтгэн хүргэе.

УИХ-ын гишүүн Ц.Сандаг-Очир "Би хэн гэж асууж байна. Хэн хариуцлага хүлээх юм бэ. Тийм хүмүүс байгаа бол нэг парламентад суумааргүй байна. Улстөрчтэй холбоотой асуудал ярихаар эзэн нь олддоггүй. Энэ өөрөө улс төрийн сэдэв. Бүгд найзан дундаа ороод өнгөрчихдөг бол өшөө асуудлууд үүснэ" гэлээ.

Харин УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан "Улстөржилт Монголын хөгжлийг 20-30 жил боомилсон гэдэгт ойлголцсон. Иймд энд айхтар улстөржөөд яах вэ. Гацаасан хүмүүс байгаа бол хууль хяналтын байгууллага шийднэ. Парламентын танхимд харин хэн нэгний бурууг шүүмээргүй байна" гэлээ.

УИХ-ын гишүүн Ө.Шижир "Тавантолгойн бүлэг ордыг нэг компани авах уу, Монгол Улс авах уу л гэдэг гацаа байсан. Түүнээс өргөн нарийндаа биш. Эхлээд ордыг нь, дараа нь төмөр замыг нь авах гээд чадаагүй л асуудал болсон. Нүүрсний салбар байнгын өсөлттэй байгаа эерэг үеийг ашиглаад авах ёстой. 10 жилийн өмнө дундын зуучлагчтайгаар төмөр замыг авах гэж үзсэн. Өнөөдөр улсад үлдсэн учраас олон асуудлыг шийдэж байгаа. Өнөөдөр улсад байгаа учраас улсын төсвийн 30 хувийг ЭТТ ХК бүрдүүлж байгаа юм. Хэрвээ энэ бүлэг орд, төмөр зам хувийн компанид байсан бол тэгэхгүй байх байсан. Үүнийг булзааруулахын тулд царигийн маргаан болгодог. Үүнд нь манай УИХ-ын гишүүд хүртэл итгэчихсэн явдаг. Цааш цаашдаа улстөржсөн байдлаар асуулт асуудаг байх үнэхээр зохимжгүй. Ямар нэгэн байдлаар маргаан үүсвэл аль улсын арбитраар шийдэх вэ гэдгийг л асууя” гэлээ.

Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан “Маргааныг арбитрын зарчмаар шийднэ. Манай хэлэлцээрт Сингапурын Арбитрын шүүх гэсэн төсөлтэй байгаа” гэж хариуллаа.

 УИХ-ын гишүүн С.Ганбаатар "МАН-ын зарим гишүүд өнөөдөр ч цариг гээд л гаслаад байна. 2012-2016 онд би бие даагч гишүүн байсан. 2016 онд МАН үнэмлэхүй олонх байхдаа Гашуунсухайт, Ханги хоёрын төмөр замыг өргөн царигтай болгоё гэж ҮХЦ-ээр дүгнэлт гаргуулж, бүгдээрээ хүлээж авсан. Яагаад та нар өргөнөөр болгосон юм бэ гэдгийг асуух биш зүгээр баримт л дурдаад өнгөрье. Өнгөрснийг сөхөх биш баримтжуулан сануулахын тулд хэлж байна.

Хоёрт, 16 жилээр БНХАУ-ын талд нүүрс худалдах үнэ тогтоох аргачлалыг яг бөөрөнхийлөлгүй ил тод хэлж өгнө үү.

Гуравт, “Өргөн нарийн царигийн тухай дахиж ярихгүй” гэж заалт байна. Яаж ярихгүй байх вэ. Нэг тогтоод л мартъя. Тулга тойрсон юмаа больё. Конструктив байя.

Дөрөвт, өнгөрсөн хугацаанд БНХАУ-ын талд гарсан аливаа хохирлыг ирээдүйд нэхэмжлүүлэхгүй байх гэж заасан байна. Монголын талаас маш их буулт хийж фиксаци хийж байгаа юм байна. Эдгээрт эрсдэлээ өөрсдөө даана гэдгийг баталгаажуулах боломж байгаа юу?" гэж асуулаа.

Үүнд Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан “Үнийн аргачлалын тухайд, өнөөдөр “Чалко”, “Норинко” зэрэг дөрвөн компанид ЭТТ ХК нүүрс борлуулж байгаа. Энэ аргачлалыг баримталъя гэж “Чайна энержи” санал тавьсан. Энэ нь болохоор, суурь үнэ дээр нэмэхээр БНХАУ-ын таван хилийн боомтын нүүрсний борлуулалтын үнийг тодорхой процентолж нэмээд дунджилдаг арга. Тогтмол биш, гурван сар тутам хөдөлдөг үнэ. Амны үнэ, хилийн үнийн зардал өндөр байгаа юм шиг буруу ойлгоод байгаа.

Царигийн хувьд, дахиж үүнийг ярихгүйгээр цэглэе гэдэг дээр нэг ойлголттой байгаагаа хэлье” гэлээ.

Мөн Зам тээврийн сайд Б.Дэлгэрсайхан “Бид урд хөрштэй төмөр замын нарийн, өргөн цариг гэж олон жил маргасан. Удаан хугацаанд хэлэлцээд тохиролцож чадсан. Манай өргөн цариг Ганцмод руу орж ачаагаа буулгана. Задгай вагоноо хөмрөх байдлаар буулгана. Нарийн царигаар орж ирж байгаа зам дээр бол чингэлгээр нүүрсээ ачна. Чингэлэгтэй хэмжээ 20 сая тонн байхаар тохирсон. Хоёр талдаа хүндэтгэлтэйгээр хандана гэдэгт санал нийлсэн" гэлээ.

УИХ-ын гишүүн Х.Тэмүүжин, “Аль улс нь хамгийн бага өртөг зардлаар олборлолт, тээврээ хийж бидэнд ашигтайгаар борлуулах вэ гэдэг л өрсөлдөөн явсан л даа, өнгөрсөн 16 жилд. Гөлөг төөрүүлнэ гэдэг шиг дотроо нэг хувийн хэвшилд уурхай алдах гэж байсан гэх мэтээр ярих нь популист бөгөөд жижигхэн тайлбар. Гол нь, аль нь илүү ашигтай хувилбар вэ гэдэг өрсөлдөөн л байсан. Бид 16 жилд энэ өрсөлдөөнд ялагдсан.

Монгол улс санхүүгийн ачаалал үүрэхгүйгээр дэд бүтцээ байгуулж болох асуудлуудыг бид үнэхээр алдсан. Өнөөдрийн утаатай, боловсролын чанар доогуур, эмнэлэг хүрэлцэхгүй байгаа зэрэг бүх асуудал гаднын гар хөлийн тоглолтоор байхгүй болсон.

Ерөнхий сайд сая “Гаднын тусгай албадын оролцоо явсан” гэдэг том дүгнэлт хэлчих шиг боллоо. Гол нь популизмыг галзууруулсан. Бид асуудалд бодитой хандаж чадахаа байсан. Дараа нь төр галзууртлаа данхайсан. Гуравт, хуулийн байгууллагад сорилт бий болсон. Тогтолцооны авлига бол гаарчихсан шүү дээ. ҮХЦ өөрөө оролцож, ийм дүгнэлт гаргасан нь тогтолцооны авлигын сонгодог жишээ. ҮХЦ-ийн гишүүн бүрэн эрхээ өгсөн ч үхэн үхтэл нь хуулийн байгууллага шалгаж болохгүй гэдэг хуулийг оруулж ирсэн шүү дээ. Ингэтлээ галзуурсан байхгүй юу.

Бид өнөөдөр ард нь үүнээс бий болсон үр дагавруудаа арилгах талаар бодох ёстой. Хулгай хийдэг өндөр түвшний албан тушаалтнуудад хууль очиж үйлчилж чадах эсэхээ одоо ярья. Хоёрт,  16 жилийн төрийн данхайлтаа буулгах юм уу гэдгээ ярилцъя. Гуравт, үнэхээр популизмгүйгээр Монгол Улсын төлөө шийдвэр гаргаж чадах эсэхээ ярилцъя. Тэгэхгүй бол нөгөө тусгай албад, нөгөө олигархиуд, нөгөө улстөрийг худалдан авдаг систем амьд байгаа. Энэ системээ янзлахгүй бол энэ 16 жил дахиад л үргэлжилнэ” гэж үг хэллээ.

УИХ-ын гишүүн Н.Номтойбаяр “Нэгт нүүрсний гэрээ, хоёрт төмөр замын холболт, гуравт цаашдын хамтын ажиллагаа гэж өнөөдрийн асуудал задарна.

Нүүрсний гэрээг “Чайна энержи”-тэй байгуулж, төмөр замаа Засгийн газар л холбочих байсан. Гэтэл өнөөдөр юу болж өнгөрөөд энд хүрснээ бодчихмоор байна. Яах аргагүй нарийн царигаар төмөр зам баривал танк ороод ирнэ, гаднынханд газар нутгаа алдана энэ тэр гээд улс төрийн хэрүүл, бүлэглэлийн эрх ашгуудын үр дүнд гаднынханд луйварчин, хулгайч болж харагдсан. Цаашид ингэхгүй байх, ойрын хэдэн жилдээ хөндөхөөргүй бодлого баримталдаг баймаар байна. Өнөөдрийн асуудлын үүх түүхийг сөхвөл дандаа ийм. 100 хувь бидний эрх ашигт нийцэхгүй ч бодит боломж нь энэ юм аа. Хамгийн сайн үр дүн байж болох боломж. Ний нуугүй хэлэхэд Ерөнхий сайд үүн дээр сайн ажиллаж. Улс  төрийн зөвшилцлийг УИХ-ын дарга бас аятайхан олчихсон байна. Харин өнгөрсөн 10 жилийн асуудлыг нэг талд нь гаргаж хариуцлага тооцмоор байна. Дахиад л толгой илсэн байдлаар явмааргүй байна. “Орано” удахгүй орж ирнэ, мөн л адилхан. Одоо ингээд л маргаад байна. Бүх юм баримт нотолгоотойгоо байж байгаа шүү. Буруутайд нь хариуцлагыг нь онооё л доо, үүн дээр шинэ Үндсэн хуулиар бүрдсэн 126 гишүүн ажилламаар байна. Энэ асуудлыг хэлэлцэж байхад гаднынхан маш анхааралтай харж байгаа. Үүнийгээ дэмжээд явчихъя” гэж үг хэллээ.

Г.САНСАРМАА